KASARESEN TESTUA HUTSAK

               Herri euskaldunak eta eskola txikiak

      Paula Kasares (NUP)

      OKERRA GORRIZ

      ZUZENA URDINEZ

Euskararen berreskuratze zozialaren/sozialaren prozesuak hizkuntzaren hiritartzea ekarri du. Azken mendean euskera/euskara hiritik baztertuta egon da eta bereziki landa eremuetako mintzaira izatetik, nekazalgo eta arrantzuaren bizimolde tradizionalei lotuta egotetik, modernitateari eta hirietako bizimoduari egokitu zaie/zaio gutxi-asko. Egun, euskaldun gehienak hirietan bizi dira eta oso ehuneko apala baino ez, aldiz, herri txikitan/txikietan.

Bestalde, jakina dago/da herririk euskaldunenak, IV. Inkesta Sociolinguistikoaren arabera, biztanleen % 80tik gora euskaldunak dituztenak, txikiak izaten direla. Hala bada, ikuspegi kuantitatibo batetik euskararen egoerarako herri txiki euskaldunak ezer gutxi badira ere, kualitatiboki, hizkuntzaren bizitasunarako berebiziko garrantzia dute. Herri euskaldun horietako eskolei erreparatu nahi diet, herri txikietan eta auzoetan egoten diren landa eremuetako eskola txikiei. Zergaitik merezi dute arreta hezkuntza errealitate ñimiño horiek?

Hizkuntzaren ikuspegitik, hiztun kopuru urria izanagatik, dago herri euskaldunetan euskara bizi-bizirik dago, belaunaldi guztietako herritarren mintzaira izaten da eta ohiko harremanetan erabiltzen da. Herri txiki horiek hizkuntzaren bizitasunerako beharrezkoak dira, Joshua A. Fishmanen hitzetan «demographically concentrated and intergenerationally continuous» («demografikoki kontzentratuak eta belaunaldien artean jarraiak») bait dira/baitira. Horregatik, «heartlands of minority languages» deitu izan zaie, hotz/hots, hizkuntza gutxituen oinarriak. Gurean, Mikel Zalbide euskaltzainak "arnasguneak" erabiltzen du euskara gizarte harremanetan ohizkoa duten herri-eskualdeei esateko. Herri euskaldun horietan euskarak bertako mintzamolde eta erregistro jatorrak (hitanoa, soziolektoak...) garbienak eta bizienak atsiki ditu.

Herri txikien ikuspegitik, eskolak bizia ematen du/dio herriari, dira haien bihotza eta bizipoza dira. Haurrak herrian dabiltza egun osoan eta eskolak bertako kulturari eta ohiturei eusten die, haurrak bertako kultura ohituretan sozializatuz: inauteriak direla, Olentzero, Orakunde (Ostegun Santuko haurren eguna), Santa Agueda, festak... Eskola txikiak/txikiek beste eskola eredu bat izan nahi dute. Bestalde, eskolak, zerbitzu gisa, biztanleek herrixkan geratzen laguntzen dio/du.

Familien eta haurren ikuspegitik, ikasleak herriari estuki lotutako eskola batean hazten dira, herriaren bizitzan errotutak. Adin dezberdineko/desberdineko haurrak biltzen dira ikastalde berean eta horrek elkar eragina eta kooperazioa era naturalean sustatzen ditu. Gainera, eskola txikietan gurasoen implikazioa haundiagoa izaten da.

Beraz, herri txikietan eskolak hizkuntzari ezik/ ez ezik  herriko bizimodu, ohitura eta kultura heusteari ere eragiten dio. Jacqueline L. Urla antropologoak eta Jakoba Errekondo nekazaritza-ingeniariak honela idatzi dute Zerain herriataz/herriaz eta hango eskolataz/eskolaz: «One of the first steps locals took to preserve their community was to create a school in town for their younger children. Keeping children close to their families and neighbours during their early socialization was regarded by residents to be essential for the transmission of local culture, language, and customs as well as the formation of closer life long bonds with their peers». Hau da, Zerainen tokiko garapen iraunkorrerako lehen hurratx/setako bat herriko haur txikientzako eskola sortzea izan zen. Izan ere, zerainekoak haurrak herrian, haien familia eta auzokidekin/auzokideekin atxikitzea funtzezkotzat/funtsezkotzat jo dute herriaren kulturaren, hizkuntzaren eta ohituren transmisiorako, eta ere/ baita tokian errotutako bizimodua bermatzeko ere.

Herri txikietako edo auzoetako eskolak gure hezkuntza sistemako errealitate kuantitatiboki txikia baina kualitatiboki garrantzitx/sua dira. Azken hamarkadetan teknologia berriek eskola txikien arteko elkarlana eta koordinazioa erreztu dute. Adibidez, Gipuzkoako eskola txikien sarea 1987. urtean abiatu zen. Irakasle talde bat, eskola txikien balioari/balioaz jabeturik, elkartzen hasi zen. Dira egun Gipuzkoako eskola txikiak 26 dira eta mila bat ikasle biltzen dira horretara/horietara. Bizkaian 24 eskola txiki daude. Araban herrietako eskolen arazoei aurre egiteko Landa Eskolen Foroa sortu berri dute. Nafarroan landa eremuko eskolak 79 dira, bainan hemendik aurrera bat gutxiago, zergatik duela haste batzuek amaitu den ikasturtea azkena izan baita Nafarroako Mendialdeko Erasungo herriko eskolarentzat. Heldu den ikasturtean neska-mutiko eratsundarrek Santestebaneko/Doneztebeko ikastetxe publikora bildu beharko dute. Herriak eskolari heusteko aleginak/ahaleginak eginagatik ere, Nafarroko Gobernuko Hezkuntza Departamentuak eskola istearen/ixteko erabakia aurrera eraman du gutxienez 5 ikasle behar baitira eskola zabalik izateko. Eskolen itxiera behin betiko izaten da. Hau da, behin itxi ezkero/itxiz gero eskolak ez ohi dira berriz zabaltzen nahiz eta haur zenbakia hazi. Hala gertatu da Erasundik hurbil dauden Zubieta eta Elgorriaga herrietan (Malerrekan) eta Anizen (Baztanen), baita Arabako Bernedo herrian ere. Herriak haren/bere eskola galtzen duenean, nolabait bizia ere galtzen duela diote.